محوطه سازی و فضای سبز

آشنایی با اصول محوطه سازی

امروزه بسیاری از افراد به اهمیت داشتن فضایی زیبا که بتواند برای آن‌ها آرامش به ارمغان بیاورد، پی برده­ اند از همین رو طرفداران دکوراسیون داخلی و طراحی محوطه، روز به روز در حال افزایش هستند. شاید برخی از افراد این تصور را داشته باشند که صرف هزینه طراحی محوطه و اجرای آن، کار چندان معقولی به نظر نمی‌رسد ولی واقعیت امر این است که افراد به دلیل تغییر سبک زندگی و دور شدن از فضای طبیعی، ناگزیر به صرف این هزینه هستند. برای محوطه سازی و اجرای آن، باید حتما از متخصصین ماهر این امر کمک گرفت چون این دسته از افراد می‌توانند آن محیط زیبایی که مورد انتظارتان است، ایجاد کنند.

محوطه سازی مناسب کجاست؟

محوطه سازی به یک جای خاص محدود نمی‌شود و هر فضایی که دارای چشم انداز باشد و به نوعی در مسیر عبور و مرور قرار بگیرد، برای ساخت محوطه مناسب است. محوطه سازی در معماری طیف گسترده ای را می‌تواند دربرگیرد و برای یک باغچه کوچک تا یک زمین بزرگ با کاربری‌های مختلف، می‌توان طراحی محوطه انجام داد. قطعا هر چه قدر فضا بزرگ تر باشد، طراح باید وقت و انرژی بیشتری صرف کند و قطعا هزینه طراحی محوطه در چنین شرایطی افزایش پیدا خواهد کرد. طراحان منظر و معماران برای هر فضا با توجه به کاربری و محدودیتهایی که وجود دارد، باید به نکات زیادی توجه کنند که در ادامه به برخی از این نکات پرداخته می‌شود.

محوطه سازی حیاط کوچک منزل

همانطور که در قبل گفته شد هر چه فضای شما کوچکتر باشد باید با دقت نظر بیشتری به محوطه سازی حیاط منزل بپردازید.در فضاهای شهری و مجتمع‌های مسکونی با یک فضای زیبا می‌توانید جذابیت زیادی برای ساکنان و مهمانان به ارمغان بیاورید و به همین دلیل ارزش ملک شما بالا خواهد رفت.
استفاده از واش بتن و واش بتن چراغدار به جای موزاییک‌های معمولی جلوه ای صد چندان به محل سکونت شما خواهد داد. استفاده از سنگ رودخانه ای به جای چمن، هزینه‌های نگهداری و آبیاری را برای ساکنان بیش از 70 درصد کاهش خواهد داد.

محوطه سازی و شرایط مکانی محیط

یکی از مهم ترین کارهایی که پیش از طراحی محوطه با هر کاربری باید انجام شود، بررسی محل اجرای محوطه است. شاید یکی از دلایل مهمی‌که برخی از پروژه‌ها با شکست مواجه می‌شوند یا به نتیجه رضایت بخش دست پیدا نمی‌کنند، عدم توجه دقیق به این مرحله از کار باشد. بررسی محل شامل مواردی چون وضعیت آب و هوایی منطقه، جمع آوری اطلاعات درباره گونه‌های گیاهی منطقه مورد نظر، جهت وزش باد، بررسی وضعیت خاک، وضعیت آب، نوع آبیاری و … می‌شود.

همچنین محدودیتهایی که برای طراحی و اجرای محوطه وجود دارد نیز باید به دقت مورد بررسی قرار بگیرند. برای مثال، گاهی امکان حذف برخی از درختان وجود ندارد یا تاسیسات و ساختمانهایی در محل قرار گرفته اند که نمی‌توان آنها را حذف یا جا به جا کرد. یکی دیگر از محدودیتهایی که می‌تواند در پیش روی طراح قرار بگیرد، محدودیت‌های مالی است. به همین دلیل طراح باید تا جای ممکن محدودیت‌های مالی را نیز در نظر داشته باشد. البته در صورتی که کارفرما برای هزینه طراحی محوطه و هزینه اجرای محوطه سازی، مبلغ قابل توجهی را در نظر بگیرد، امکان استفاده از متریال‌های مرغوب تر فراهم خواهد شد. قطعا هر چقدر هزینه بیشتری برای ابتدای کار در نظر گرفته شود، عدم نیاز به تعمیرات و ترمیم قسمت‌های مختلف در آینده، به حداقل ممکن می‌رسد.

بیشتر مطالعه کنید:چگونه با کمترین هزینه خانه زیبا داشته باشیم؟

محوطه سازی و لزوم انجام آن

در کشور ما ایران با توجه به متفاوت بودن شرایط آب و هوایی، میزان مصرف انرژی برای سرمایش و گرمایش در هر منطقه متفاوت است. استفاده از درختان و گیاهان نه تنها در مصرف انرژی به جهت سرمایش و گرمایش محیط می‌کاهد بلکه تاثیر مستقیمی‌در میزان گرمایش و سرمایش محیط دارد.
امروزه یکی از معضلات و مشکلات بشر، آلودگی هوا و وارونگی هوا می‌باشد و از راه‌های مقابله با این آلودگی توسعه و گسترش فضاهای سبز پیرامون محلهای زندگی انسان است که افزایش فضای سبز یکی از این راه‌ها می‌باشد. در علوم دانشگاهی امروزی به محوطه سازی معماری منظر نیز گفته می‌شود.

محوطه سازی در معماری

عبارت معماری منظر را می‌توان اینگونه معنا کرد که هر پیشه و حرفه ای که قصد آن، طراحی و ساماندهی منظر باشد را معماری منظر گویند. به زبان ساده معماری منظر تلفیقی از علوم مهندسی شهرسازی در کنار مهندسی معماری می‌باشد که به طراحی و فضاسازی محوطه باز می‌پردازد .
از ویژگی‌های محوطه سازی در معماری می‌توان ایجاد دوستی و نزدیکی انسان و محیط زیست اطراف وی دانست. همچنین از دیگر ویژگی‌های محوطه سازی و معماری منظر بسط و گسترش ارتباط میان انسان و طبیعت ،القای زندگی و آرامش محیط به روح ادمی، ترمیم و اصلاح فضای سبز آسیب دیده به دست آدمی‌و گسترش افق دید انسان به زیبایی بصری در محیط پیرامون خویش است.

نمونه برداری از خاک محوطه

همانطور که اشاره شد، بررسی خاک یکی از کارهای مهمی‌است که در ابتدای کار باید مورد توجه قرار بگیرد. خاک نامرغوب، کار ساختمان سازی را با مشکلات جدی مواجه می‌کند به همین دلیل باید تمهیداتی را برای اصلاح خاک در نظر گرفت. برای این منظور خاک باید نمونه برداری شود و در آزمایشگاه مورد بررسی قرار بگیرد. یکی دیگر از مواردی که نباید از نظر دور بماند، بررسی وضعیت خاک پیش از اجرای فضای سبز است.

یکی از علت‌های مهمی‌که گیاهان در برخی پروژه‌ها دچار مشکل می‌شوند، عدم توجه دقیق به وضعیت خاک است. شاید یک مهندس فضای سبز یا مهندس خاک بتواند با لمس فیزیکی خاک یا نگاه کردن به آن پی به وضعیت کلی خاک ببرد. ولی گاهی در برخی از گونه‌های گیاهی، موارد دیگری چون PH خاک نیز مورد بررسی باید قرار بگیرد.
برای این منظور باید خاک به درستی نمونه برداری و به آزمایشگاه خاک ارسال شود. اهمیت این موضوع در شرایطی که محوطه سازی یک زمین چمن مطرح باشد، دو صد چندان خواهد شد. گاهی برخی گیاهان و درختان به شوری خاک یا آهک، حساس هستند. در نتیجه دانستن وضعیت خاک و نیاز گیاهان، ضروری است و معمولا به جای اصلاح خاک، باید گیاهان مقاوم را انتخاب کرد.

نقشه برداری از محوطه

یکی از کارهای بسیار مهمی‌که باید پیش از طراحی محوطه مد نظر داشت، نقشه برداری است. نقشه برداری در تمامی‌زمین‌ها به ویژه زمین‌های بزرگ، یکی از کارهای بسیار مهمی‌است که نباید آن را نادیده گرفت. نقشه برداری به ویژه با دستگاه‌های مخصوص مثل تئودولیت و توتال، وضعیت خاکبرداری و خاکریزی را برای محوطه سازی مشخص می‌کند. این مرحله باید با دقت بالایی انجام شود و ترجیحا مهندسین عمران بهتر است مسئولیت این بخش از کار را بر عهده بگیرند.

طرح‌های ساده بزنید

طراحان منظر و معماران پس از جمع آوری اطلاعات دقیق، باید کار طراحی محوطه را شروع کنند. برای این منظور در ابتدا باید طرح‌های ساده و مختلفی با توجه به سلیقه کارفرما و در نظر داشتن محدودیتها آماده کرد. بعد از اینکه طرح اولیه به صورت اتود دستی یا پلان اولیه در نرم افزار آماده شد، باید مرحله اول را با کارفرما نهایی کرد تا در صورت تمایل کارفرما، طرح به صورت سه بعدی مدل شود.
هزینه طراحی محوطه بدین شکل بالاتر است ولی مزیت انجام این کار را نمی‌توان انکار کرد. چون محوطه سازی پیش از اجرا قابل رویت است. در واقع، طراحی فضای سبز بدین شکل برای کارفرما ملموس تر خواهد شد و تمامی‌موارد یاد شده، منجر به صرفه جویی در وقت و هدفمندتر شدن کارها خواهد شد.

محوطه سازی ویلا

ویلاها به ویژه ویلاهای خارج از شهر، امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته اند و افراد دوست دارند ساعاتی از وقت خود را به ماندن در ویلا اختصاص بدهند. همین مسئله اهمیت محوطه سازی ویلا را دو صد چندان کرده است. چنانچه محوطه سازی ویلا در نظر گرفته نشود، از نظر بصری آشفتگی ذهنی ایجاد خواهد شد. محوطه سازی ویلا، می‌­تواند به بهینه سازی محیط، کمک کند. آن دسته از باغ‌هایی که برای شان محوطه سازی صورت می‌گیرد، فضاهای هدفمند تری خواهند داشت. علاوه بر این، دسترسی به گیاهان و رسیدگی به آن‌ها در شرایطی که محوطه سازی ویلا صورت بگیرد، راحت تر است.
محوطه سازی در معماری، محدودیتی ندارد و همان طور که اشاره شد برای هر فضایی می‌توان طراحی محوطه انجام  داد. ولی محوطه سازی ویلا بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد. پلان محوطه سازی ویلا باید متناسب با متراژ زمین باشد. به عبارت روشن تر در متراژهای کوچک نباید ساختمان و تاسیسات آنقدر وسیع در نظر گرفته شوند که عملا نسبت ساختمان به فضای سبز ویلا بیشتر باشد.
در زمین‌های کوچکی که متراژ زیادی از آن‌ها به ساختمان اختصاص پیدا می‌کند، عملا محدودیت کاشت برای گیاهان به وجود می‌آید. گیاهانی که برای فضای سبز ویلا با این مشخصات انتخاب می‌شوند، اغلب باید کوتاه قد با بافت نرم یا بافت ریز باشند. استفاده از درختانی چون سرو شیراز، سرو ناز، سرو خمره ای و … برای فضاهای کوچک مناسب نیستند. علاوه بر این در طراحی فضای سبز یک زمین کوچک، نمی‌توان به صورت هم زمان استخر، برکه و آبنما استفاده کرد چون جلوه چندانی نخواهد داشت.

طراحی حیاط ویلا

در گذشته تمرکز افراد بر طراحی ساختمان ویلا بود ولی به مرور زمان، طراحی حیاط ویلا نیز مورد توجه قرار گرفته است. اگر یک ویلا به خوبی طراحی و اجرا شده باشد ولی حیاط آن مورد توجه قرار نگرفته باشد، زیبایی ویلا زیر سئوال خواهد رفت. حیاط ویلا بر اساس سبک ویلا باید طراحی شود. به عنوان مثال، نمی‌توان برای یک ویلا که به سبک مدرن طراحی شده، طراحی حیاط ویلا را به سبک طبیعت گرایانه یا کلاسیک انجام داد.
عدم تناسب بین ساختمان و محوطه، برای مخاطب ایجاد آشفتگی بصری خواهد کرد. طراحی حیاط ویلا یک کار تخصصی است و برای این منظور باید از مهندسان منظر و فضای سبز کمک گرفت. انتخاب گیاهان در طراحی حیاط ویلا به اندازه انتخاب متریال اهمیت دارد پس کارفرما برای رسیدن به بهترین نتیجه، باید همکاری لازم را با مهندس مجری برای انتخاب گیاهان داشته باشد.

بیشتر مطالعه کنید:قبل از خواندن این مقاله هرگز دکوراسیون منزل را تغییر ندهید!

انتخاب سبک طراحی محوطه

برای محوطه سازی باغ و ساختمان آن، باید یک سبک خاص را مد نظر قرار داد. محوطه سازی می‌تواند به سبک‌های مختلفی انجام بگیرد که می‌توان به سبک کلاسیک (باغ مراکشی، باغ ایتالیایی، باغ فرانسوی، باغ اسپانیایی، باغ انگلیسی قبل از قرن 18) سبک مدرن (باغ آمریکایی معاصر)، سبک طبیعت گرایانه (باغ ژاپنی، باغ چینی، باغ انگلیسی بعد از قرن 18) اشاره کرد. محوطه سازی به شکل باغ ایرانی، در سبک کلاسیک قرار می‌گیرد و برای محوطه سازی باغ به این سبک باید حتما متراژ بالایی وجود داشته باشد و فضای کوچک مناسب این نوع سبک باغ سازی نیست.

در سبک مراکشی، گیاهان نواحی گرمسیری مانند نخل‌ها، غالب هستند. محوطه سازی باغ به سبک مراکشی بیشتر مناسب جنوب و شمال کشور است البته با لحاظ تمهیداتی می‌توان آن را در سایر نقاط کشور که آب و هوای سردسیری نداشته باشند، نیز اجرا کرد. محوطه سازی به شکل باغ فرانسوی، یکی از گزینه‌های خوب برای طراحی محوطه در مناطق سردسیری محسوب می‌شود. چون اغلب گیاهان این سبک، به سرما مقاوم هستند. برای انواع دیگر باغ سازی محدودیت چندانی به لحاظ گیاهی وجود ندارد و می‌توان طراحی محوطه را با توجه به سبک‌های دیگر هم انجام داد.

محوطه سازی بیمارستان

طراحی محوطه بیمارستان یا محوطه سازی بیمارستان دارای تفاوت‌های بسیار زیادی با محوطه سازی در مکان‌های دیگر است. طراحی محوطه بیمارستان بر اساس ضوابط خاصی صورت می‌گیرد و معماران و طراحان منظر، باید آخرین دستورالعمل‌هایی که در این رابطه وجود دارد، مورد بررسی قرار بدهند. در بحث طراحی فضای سبز و اجرای فضای سبز بیمارستان، باید به برخی نکات توجه ویژه داشت.

برای مثال، از به کار بردن گیاهان آلرژی زا یا گیاهانی که گردافشانی زیادی دارند، باید اجتناب کرد. گیاهی چون پامپاس گراس که غالبا برای باغ‌های صخره ای، کناره برکه و آبنماهای بیرونی کاربرد دارد، نباید در طراحی فضای سبز بیمارستان انتخاب شود. بذرهای این گیاه به راحتی در هوا معلق می‌شوند و احتمال ورود آن‌ها به داخل بیمارستان وجود دارد. گیاهان پوششی، یکی از گزینه‌های بسیار خوب برای بیمارستان‌ها محسوب می‌شوند که تا حدود زیادی از بلند شدن خاک و گرد و غبار جلوگیری می‌کنند. چمن با وجود داشتن نیاز آبی بالا، به تلطیف فضا کمک می‌کند و به دلیل بافت نرمی‌که دارد در طراحی محوطه بیمارستان می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد.

یکی از مزایای چمن، کاهش آلودگی صوتی است. به ویژه در شرایطی که در طراحی فضای سبز، درخت نیز داخل محوطه چمن کاری در نظر گرفته شود. فقط باید در زمان اجرای فضای سبز به این نکته توجه داشت که تا جای ممکن از کود حیوانی به ویژه نوع تازه آن، استفاده نشود. چون تبدیل به محل تجمعی برای حشرات خواهد شد. برای کاهش مشکلات ناشی از کود حیوانی، بهره گیری از کمپوست منطقی به نظر می‌رسد. گل‌هایی که در محوطه سازی فضای سبز بیمارستان یا آسایشگاه‌های روانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید دارای رنگ‌های خنثی مثل سفید باشند که بتوانند احساس آرامش را به وجود بیاورند. استفاده از گیاهانی با بافت خشن در طراحی فضای سبز بیمارستان یا آسایشگاه روانی، منطقی نیست.

محوطه سازی مهد کودک

برای طراحی محوطه مهدکودک، فارغ از دانش و مهارتی که طراح باید داشته باشد، ذوق، سلیقه، هنر و روانشناسی نیز در میان است. محوطه سازی مهد کودک، باید تابع رنگ‌های شاد باشد و به شکلی منطقی رنگ‌ها در کنار یکدیگر قرار بگیرند. علاوه بر این، انتخاب گیاهان در طراحی محوطه مهدکودک، بسیار اهمیت دارد. گیاهانی که در مهدکودک مورد استفاده قرار می‌گیرند، علاوه بر سمی‌نبودن و فقدان تیغ، باید بافت نرم داشته باشند. غالبا درختچه‌ها بیش از درختان برای محوطه مهدکودک مناسب هستند به شرط آنکه میوه گیاهان در دسترس کودکان قرار نگیرد. درختچه‌های آرایش شده که به شکل پرنده یا جانوران دیگر هرس شده باشند، علاوه بر اینکه برای کودکان جذاب هستند، یک گزینه ایده آل برای طراحی فضای سبز مهدکودک به شمار می‌آیند.

در طراحی فضای سبز و اجرای فضای سبز مهدکودک باید به ایجاد پرچین توجه ویژه ای داشت تا کودکان وارد باغچه نشوند. پرچین‌ها ضمن رنگارنگ بودن باید سطح صافی داشته باشند تا باعث آسیب به کودکان نشوند. استفاده از چمن مصنوعی به جای چمن طبیعی برای کاهش آلودگی ناشی از دست زدن کودکان به خاک و کود، در محوطه سازی پیشنهاد می‌شود. بخشی از محوطه سازی باید به فضای بازی اختصاص پیدا کند. فضای بازی باید ایمن در نظر گرفته شود و در طراحی فضای سبز، درخت‌های سایه انداز در کنار فضای بازی مد نظر قرار بگیرد.

محوطه سازی مجتمع‌های تجاری و اداری

در طراحی محوطه مجتمع‌های تجاری و اداری، بیش از اینکه کاربردی بودن فضاهای سبز مد نظر قرار باشد، زیبایی اهمیت دارد. البته قسمت‌هایی را هم باید به شکل کاربردی در نظر گرفت. ولی ایجاد چشم اندازهایی که از دور هم دیده شوند، ضرورت دارد. گیاهانی که در محوطه سازی این نوع مجتمع‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، بیشتر گیاهانی با بافت نرم محسوب می‌شوند. گاهی در صورت ایجاد شرایط مناسب و نداشتن محدودیت در متراژ، می‌توان در فضای داخلی از نخل‌ها هم استفاده کرد به شرط آنکه سقف به اندازه کافی بلند و تهویه و نور کافی نیز وجود داشته باشد.

گیاهان گل دار در طراحی محوطه باید به گونه ای قرار بگیرند که احتمال چیده شدن آن‌ها به حداقل ممکن برسد. فلاور باکس‌ها، دیوارهای سبز و به طور کلی فضای سبز عمودی می‌تواند گزینه مناسبی برای مجتمع‌های تجاری و اداری باشد. حتی در شرایط دسترسی به بام می‌توان طراحی فضای سبز به صورت روف گاردن را مد نظر قرار داد.

برآورد هزینه‌های محوطه سازی

هزینه طراحی محوطه، کاملا به کاربری آن وابسته است و مسلما هر چه متراژ زمین و ساختمان بزرگ تر باشد، هزینه طراحی نیز بالاتر می‌رود. هزینه اجرای محوطه سازی نیز به موارد زیادی وابسته است که مهم ترین آن متریال محسوب می‌شود. استفاده از متریال مرغوب، بر هزینه اجرایی خواهد افزود. اصلاح خاک، نقشه برداری، عملیات خاکبرداری و خاک ریزی، مواردی هستند که باعث افزایش هزینه محوطه سازی خواهند شد. هزینه اجرای فضای سبز محوطه هم به عوامل زیادی بستگی دارد که مهم ترین آن، انتخاب گیاهان زینتی گران قیمت می‌تواند باشد